W rozliczeniach z urzędem skarbowym zdarzają się błędy, pomyłki, przeoczenia. Co jednak istotne, nie w każdej tego typu sytuacji podatnik musi spodziewać się nałożenia kary, ponieważ przepisy przewidują także instytucję czynnego żalu, która w określonych przypadkach pozwala uchylić się od negatywnych konsekwencji naruszenia przepisów skarbowych. Należy przy tym pamiętać, że zaniechanie o ukaraniu może zostać podjęte tylko względem sprawców będących osobami fizycznymi.
Instytucja czynnego żalu jest regulowana w Kodeksie karnym skarbowym, w art. 16 § 1. Jak wynika z treści tego przepisu, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Jak skutecznie skorzystać z instytucji czynnego żalu?
Powyższy przepis znajdzie zastosowanie tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego sprawca uiści w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Jeżeli jednak czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty. W razie niemożności ich złożenia ma natomiast obowiązek uiścić, co do zasady, ich równowartość pieniężną.
Należy mieć również na względzie, że przepisy przewidują dwie przesłanki, których zaistnienie będzie skutkować uznaniem zawiadomienia za bezskuteczne. Taka sytuacja nastąpi, jeżeli zawiadomienie zostanie złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowych. Przez czynności służbowe rozumie się w szczególności przeszukanie, czynności sprawdzające lub kontrolę, zmierzające do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynności te nie dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Kto nie może skorzystać z instytucji czynnego żalu?
Przepisy karne skarbowe nie przyznają uprawnienia do skorzystania z instytucji czynnego żalu wszystkim sprawcom naruszeń skarbowych. W kręgu podmiotów wyłączonych znaleźli się sprawcy, którzy:
- kierowali wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
- wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecili jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;
- zorganizowali grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierowali, chyba że dokonali zawiadomienia ze wszystkimi członkami grupy lub związku;
- nakłaniali inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Gdzie składa się czynny żal?
Zawiadomienie wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu, a także za pośrednictwem konta w e-Urzędzie Skarbowym, w przypadku zawiadomienia do finansowego organu postępowania przygotowawczego. Organem właściwym do rozpatrzenia wniosku pozostaje naczelnik właściwego dla podatnika urzędu skarbowego.
Warto zasygnalizować, że kwestii tej nie zmieniło rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 października 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wyznaczenia organów Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania niektórych zadań Krajowej Administracji Skarbowej oraz określenia terytorialnego zasięgu ich działania, które weszło w życie 1 stycznia 2023 r. W § 1 nowe przepisy przewidują obowiązek wyznaczenia 16 naczelników skarbowych na poziomie wojewódzkim, wraz z określeniem ich terytorialnego zasięgu działania, zgodnie z wykazem stanowiącym załącznik nr 2 do rozporządzenia. Naczelników tych wyznacza się do prowadzenia postępowań przygotowawczych i występowania w postępowaniach przed sądem w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe określone w ustawie Kodeks karny skarbowy oraz w sprawach o przestępstwa określone w ustawie o rachunkowości. Powyższe regulacje nie modyfikują natomiast zasad dotyczących składania zawiadomienia o czynnym żalu.
Nawet jeżeli zawiadomienie te zostałoby wniesione do niewłaściwego w sprawie organu, to i tak, zgodnie z art. 170 § 1 Ordynacji podatkowej, organ, który otrzymał wniosek, powinien niezwłocznie przekazać go organowi właściwemu i zawiadomić o tym fakcie wnoszącego podanie. Podanie wniesione do organu niewłaściwego przed upływem terminu określonego przepisami prawa jest traktowane jako wniesione z zachowaniem terminu.
