Już 13 października br. w życie wchodzi ustawa z 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, znacząco oddziałująca na sytuację polskich spółek kapitałowych. Poza zwiększeniem uprawnień rad nadzorczych, czy wprowadzeniem dodatkowych przepisów w zakresie działalności holdingów znalazły się w niej również nowe zapisy dotyczące odpowiedzialności członków zarządu. W wyniku zmian dojdzie do powstania spójnej regulacji zasad odpowiedzialności we wszystkich spółkach kapitałowych. Wyodrębnione zostaną ponadto dwa obowiązki – biznesowej oceny sytuacji i lojalności wobec spółki – na których będą opierać się nowe reguły.
Najnowsza nowelizacja Kodeksu spółek handlowych skoncentrowała się na doprecyzowaniu pojęcia „należytej staranności”, którą zobowiązani są dochowywać prowadzący sprawy spółki i reprezentujący ją członkowie zarządu w związku z zawodowym charakterem swojej działalności. Należy jednak pamiętać, że należytą staranność analizuje się nie tylko w odniesieniu do samego zarządu, ale także innych organów spółki – rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, czy jej likwidatorów.
Ujednolicenie zasad odpowiedzialności we wszystkich spółkach kapitałowych
Nowe przepisy ujednolicają zasady odpowiedzialności we wszystkich spółkach kapitałowych. Zmiany polegają na dostosowaniu wzorca należytej staranności w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych do tego, jaki znany jest z prostej spółki akcyjnej. Na skutek tej reformy w niektórych sytuacjach zakres odpowiedzialności członków zarządu może zostać w praktyce wyłączony, co będzie następstwem obniżenia wzorca należytej staranności w porównaniu z tym, jaki stosowany jest obecnie, przed nowelizacją. Nie wolno jednak zapominać, że we wzorzec należytej staranności, który obowiązuje członków zarządu w związku z zawodowym charakterem działalności, co do zasady nie wolno ingerować. Nie jest zatem dozwolone, aby spółka w statucie postanowiła o jego obniżeniu. Z drugiej strony może natomiast określić surowsze, większe wymagania stawiane przed członkami zarządu.
Aby móc mówić o powstaniu szkody, która została wyrządzona spółce przez członka zarządu, jak również innego organu spółki, pomiędzy szkodą a działaniem/zaniechaniem konkretnej osoby musi zaistnieć związek przyczynowy. Działanie/zaniechanie członka zarządu powinno być również zawinione. Jeżeli chce on uwolnić się od przedstawianych względem niego zarzutów, jest zobowiązany wykazać brak swojej winy w powstaniu szkody wynikającej z podjęcia lub niepodjęcia określonych działań.
Business Judgement Rule, czyli zasada biznesowej oceny sytuacji
Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych oparto na dwóch głównych zasadach. Pierwszą z nich jest zasada biznesowej oceny sytuacji, która zostanie wprowadzona do kodeksu w dodanym do niego art. 2091 § 1(zarząd spółki z o.o.) i 3771 § 1 (taki sam zapis w przepisach regulujących spółkę akcyjną).
Zgodnie z treścią tego przepisu członek zarządu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki.
§ 2 tego przepisu zabrania członkowi zarządu ujawniania tajemnic spółki także po wygaśnięciu mandatu.
Odpowiednie regulacje odnoszą się również do rad nadzorczych, w dodanym do kodeksu art. 2141 (sp. z o.o.) i 3871 (S.A.).
Zasada biznesowej oceny sytuacji, inaczej określana jako osąd biznesowy, wskazuje, co należy uwzględniać podczas ustaleń, czy dochowano wzorca należytej staranności. Przy dokonywaniu oceny działań podejmowanych przez zarząd pod uwagę powinno brać się przede wszystkim moment podejmowania decyzji przez jego członków i towarzyszące mu wtedy okoliczności, poprawność całego procesu, czy też to, jakimi informacjami, analizami, opiniami dysponowali oni na tę konkretną chwilę, zamiast analizować daną decyzję wyłącznie przez pryzmat jej skutków, widocznych dopiero po czasie i automatycznie przypisywać na tej podstawie odpowiedzialność.
Członek zarządu dochowa należytej staranności, jeśli zachowa lojalność wobec spółki, a jego wybory będą dokonywane w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, z jednoczesnym uwzględnieniem wszystkich okoliczności i informacji wymaganych przy podejmowaniu starannej decyzji. Zbadanie, ocena ryzyka gospodarczego powinny nastąpić jeszcze przed podjęciem decyzji. Wiąże się to z koniecznością przeanalizowania zarówno korzyści wynikających z określonych działań lub zaniechań, jak również ich negatywnych konsekwencji. W zależności od okoliczności w praktyce będziemy mieć do czynienia z ryzykiem gospodarczym o różnym stopniu.
Możemy zatem zauważyć, że standardy zachowania należytej staranności nadal utrzymano na wysokim poziomie. Z tego jednak względu, że od teraz ich analiza uwzględniać będzie realia gospodarcze i rynkowe, a mianowicie występujące przy podejmowaniu każdej decyzji ryzyko i niemożliwe w 100% do przewidzenia skutki działań lub zaniechań, w niektórych sytuacjach może pozwolić to członkom zarządu uchylić się od ponoszenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce, powołując się na spełnienie przesłanek biznesowej oceny sytuacji.
Obowiązek lojalności wobec spółki
W nowych przepisach wprost pojawia się zapis, który nakłada na członków zarządu i rady nadzorczej spółek z o.o. i S.A. obowiązek zachowania lojalności. Do tej pory wynikał on natomiast nie bezpośrednio z regulacji kodeksowych, a głównie orzecznictwa sądowego, doktryny i dobrych praktyk. Przez obowiązek dochowania lojalności wobec spółki należy rozumieć w dużym uogólnieniu zakaz podejmowania wszelkich działań sprzecznych z jej interesem.
